برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 305

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

روی دوش کسی سوار شدن-بر کسی مسلط شدن

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

از زبان افتادن-لال شدن
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده
رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

تو هچل افتادن-به دردسر افتادن-دچار مشکل شدن

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

 

 

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

پیش تختی-پله مانندی برای رفتن به روی تخت مرتفع

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

تنبل خان-تن پرور

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

 

چوچول باز-دغل-بی حیا

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

بی جا-نامناسب-بی مورد

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

روی شکم سیری-بدون تعهد-از سر بی خیالی

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن
رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

بازارچه-گذرگاه سرپوشیده با چند مغازه و دکان

 

پول مول-پول

 

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن
جامه شور-رختشوی

در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

خراشه-تراشه-خرده ی چوب
دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی
تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن

تغ و لغ-چیزی که نظم خود را از دست داده است-سست

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

دوبلور-دوبله کننده

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن
چینه کشی-شغل چینه کش

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

تِک تِک-صدای کارکردن ساعت

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

دق کُش-آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ

دود شدن و به هوا رفتن-گم و ناپدید شدن-آب شدن و به زمین فرو رفتن-محو و نابود شدن

آفتاب گز کردن-ولگردی کردن
ازرق شامی(اخمو، ترشرو)
رژیم گرفتن-رژیم داشتن

بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

رو گرفتن-چهره ی خود را پوشاندن

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن
دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

زیر دست-تابع-فرمان بردار

از چشم کسی دیدن(کسی را مسئول چیزی دانستن)

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

آب نخوردن(درنگ نکردن)

پَرسه زدن-همه جا را گشتن-ولگردی کردن

زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

بای دادن-رشوه دادن-باج دادن

چاچولی-زبان بازی-حقه بازی

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن

دست اول-نو و تازه

 

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

انسان بودن-شریف و درست بودن

پشت چشم نازک کردن-پشت چشم آمدن
خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

تپلی-گرد و چاق

ریغ افتادن-اسهال گرفتن-به تر و ور افتادن

دمرو-کسی که دمر خوابیده

 

خش افتادن-خراش افتادن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

 

رد پا-جای پا-اثر

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

 

تر دست-ماهر-شعبده باز

خدا به دور-پناه بر خدا

 

جان به عزراییل ندادن-بسیار بخیل بودن-دیر مردن-سخت جان بودن

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

خوش رو-زیبا-خندان

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

 

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

بخار-توانایی-شایستگی

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)
آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)
چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

چشه ؟-او را چه شده ؟

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

حاملگی-آبستنی

آل آروادی(زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار)

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن

دو پا-انسان

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

 

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

 

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

آفتاب گرفتن-زیر آفتاب خوابیدن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !
بستری-خوابیده در بستر-بیمار

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

دست پایین را گرفتن-کم ارزش و ناتوان فرض کردن

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

دهن دره-خمیازه

 

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

چپری آمدن-زود آمدن

تره بار-میوه ها و سبزی ها

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

دوندگی-سعی و کوشش

خوش رو-زیبا-خندان

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن
رشوه گرفتن-رشوه خواری

بند-ریسمان-طناب-رشته

تُف به دهن-حیرت زده

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن
بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

چرخی-کبوتری که در آسمان معلق می زند-کسی که روی چرخ و گاری چیزی می فروشد

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق
چلک بازی-بازی الک دولک
جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

دست کسی را کوتاه کردن-کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن
پیشنهاد دادن-طرح کردن چیزی

چک و چیل-لب و لوچه

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

 

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

بالینی-کلینیکی

 

چانه لغی-راز داری نکردن

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

 

زحمت کش-کارگر-پیشه ور
آب سیر-جانور خوش‌رفتار
چشم و گوش کسی را باز کردن-کسی را با مسایل اجتماعی آشنا کردن

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند
پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

 

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

خنجر زدن از پشت-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای درآوردن

دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

 
خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

بی برو برگرد-بدون تردید-بی چون و چرا

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

بدک-نه چندان بد

پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

حق گرفتن-نگا. حق بردن

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

 
از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

 

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن
 

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

جسته جسته-یواش یواش-کم کم-به تدریج
حرز جواد با خود کردن-همیشه با خود داشتن
پُر کار-فعال-با پشتکار

خراب-از کار افتاده-دارای اختلال-فاسد-منحرف اخلاقی

دهن بسته-حیوان

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

دُم سیخ کردن-دُم سیخ شدن
آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن
اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)
از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر
بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

بی سیم-دستگاهی که بدون سیم کار می کند
آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

 

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

 

چپری آمدن-زود آمدن

 

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

دله-ظرف حلبی

خوب-کافی-بسیار

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

 
زیر جامه-زیر شلواری

حشری-شهوت ران-پر شهوت
آمدکار-شگون-فال نیک-خجستگی
پول مول-پول

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

آفتاب از مغرب درآمدن(روز قیامت، رویدادی شگرف پیش آمدن)

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

ابتدا به ساکن(ناگهانی، بی‌مقدمه)
اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

جنگ حیدری و نعمتی-جنگ میان دو تن یا دو دسته

پُر کار-فعال-با پشتکار

خدا داده به فلانی-بختش یار بوده

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

تک و توک-به ندرت-کمی
دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

 

چشم سفیدی کردن-پر رویی کردن-گوش به حرف ندادن

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن
بی مناسبت-نابجا-نامربوط

بالینی-کلینیکی

بدلی-تقلبی-جنس بد

زمین گذاشتن سر-مردن

زهره ترک شدن-زهره آب شدن
دلگرم-علاقه مند-مشتاق

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

آوار شدن سر کسی(بی‌خبر نزد کسی در آمدن)
 

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب
 

تمام و کمال-کامل-به تمامی

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

با خدا-خداشناس-مومن

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

خفه کردن-آتشی را خاموش کردن-خاموش شدن موتور-با اصرار در کاری کسی را کسل کردن
روغن مالی-روغن زدن به دستگاه
به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

 

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

خیار چنبر-نوعی خیار

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

ریش توپی-ریش تپه

از شیر مرغ تا جان آمیزاد-از سیر تا پیاز

از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

 

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد
آفتابِ پس دیوار-شامگاه
اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

 

جوش زدن دل-نگران و مضطرب بودن-در دلهره به سر بردن

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

بقچه بندی-ران چاق

 

خرجی-پول لازم برای گذران روز

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

 

تپق-گرفتگی زبان

چشم را بستن و دهان را باز کردن-با بی شرمی دشنام دادن

آیه‌ی یاس(آن که بدبینی را به کمال می‌رساند)

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)

 
جَرّ-کشمکش دعوا

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)
آمپر کسی بالا رفتن(از کوره در رفتن)

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

خواری و زاری-پریشان حالی
چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

خِر-حنجره-گلو

دست چین-گزیده-منتخب

بو بردن-حدس زدن-از روی شواهد فهمیدن