مجموعه کاملی از کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه ایرانی قسمت 255

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

 

زبان گزه رفتن-زبان گزیدن-لب به دندان گرفتن
انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن-هنگامه بر پا کردن-مردم را متوجه‌ی جایی کردن
رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

احدالناس(کسی، فردی)

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن
تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

دنبال کردن-تعقیب کردن-اصرار و پافشاری کردن-پی گیری کردن
خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

 

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

افطاری(خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند)

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن
تپل مپل-چاق و چله

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

آل(موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول)

 

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند

بی سر و پا-پست-فرومایه

تو خشت افتادن-به دنیا آمدن
خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم
زمین گیر شدن-ناتوان شدن از پیری یا بیماری

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

دخترکی-دوشیزگی-بکارت

 
خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

خوش آمدگویی-به تازه وارد “خوش آمدی” گفتن-مجازن: تملق و چاپلوسی

 

اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

 

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

جزاندن-آزار و اذیت کردن

خشتک پاره کردن-قیامت به پا کردن-داد و بی داد کردن-رسوا کردن-شدت عمل نشان دادن

ترک بیلمز-آدم نادان

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

ترک نشاندن-پشت سر نشاندن کسی

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

 

خوابگوشی-سیلی-کشیده

تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن

توی هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو زدن بر اثر خشم

دلال محبت-پا انداز-خانم بیار

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی
آب آتش زده(اشک)

 

 
بازداشتگاه-زندان موقت
 

ریخت-شکل و قیافه-سر و وضع

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

 

جمع کردن-گرد آوردن
بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

الانه(همین حالا، هم اکنون)

 

باربند-جای نهادن و بستن بار

رفتن با سر-نهایت شوق و اشتیاق برای انجام کاری

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن
تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

پِی-دنبال

خوراک-مصرف یک دوره ی معین

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

زدن به هر دری-برای رسیدن به مقصود به هر جا و هر کسی متوسل شدن

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

بی بو و بی خاصیت-کسی که سود و زیانی ندارد
چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

چار دستی-قمار چهار نفری

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد
آمدکار-شگون-فال نیک-خجستگی
استخوان‌دار(محکم، بااراده)

باریک اندام-لاغر و ظریف
از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

 

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

استخوان‌دار-محکم-بااراده

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

 
بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

اشک کوه(یاقوت، لعل)

خیط کردن-نگا. خیت کردن
دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو
حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

خورده برده-ملاخظه و پروا

بنده زاده-پسر من

 

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

خاله خواهر خوانده-نگا. خاله خاک انداز

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن
درمانگاه-جای درمان بیمار
اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن
پِی-دنبال

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن
پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

بازداشت-توقیف موقت-موقتا زندانی کردن

آلکلی(معتاد به الکل)

 

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

ترکه-آدم باریک و بلند

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)
تو به تو-گوناگون-لا به لا

چرک کردن-عفونت کردن زخم

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

 

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

از جنب و جوش افتادن-آرام گرفتن-شور و هیجان خود را از دست دادن

دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن
خشک زدن-مات و مبهوت ماندن
دول-آلت مردی به زبان کودکان

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

برده خورده-ملاحظه-پروا

دمپایی-کفش راحتی خانه

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

تپل مپل-چاق و چله

رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

دراز کش-افتاده-خوابیده

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

 

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

خبرنگاری-کار خبرنگار

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز

دزدی گرگی-دله دزدی

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

حُقه-زرنگ و ناقلا

 

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

روزه ی کله گنجشکی-روزه ای که بچه ها تا نیمه های روز می گیرند

آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

بخت کسی گفتن-خدا برایش ساختن-شانس آوردن

آب تاختن-پیشاب کردن

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

 

آمد کردن-رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

داشتن-مشغول بودن

پَر دادن-دل و جرات دادن-مفت و مسلم از دست دادن

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

درازکش کردن-رو در روی زمین دراز کشیدن

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن

رگ ترکی-تعصب نژادی
بابا بزرگ-پدر بزرگ

دلمه شدن-بسته شدن

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری
 

ترشرویی-بد خویی-اخمو بودن

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو
دود گرفتن-پُک زدن

 

بی قابلیت-بی ارزش-اندک-مختصر

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

از پاشنه در کردن-پیاده راه درازی را طی کردن

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک
از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

ادا اطوار-پیچ و تاب و حرکات غیرطبیعی بدن برای جلب توجه
چُر-ادرار
 

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

خلاص-خارج از دنده بودن موتور
ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

خورد و خوراک-خوردنی-آذوقه

بار و بنه-وسایل سفر

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن

تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

چیز خور شدن-مسموم شدن

راستکی-واقعی
از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)

زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

 

خش و خش-نگا. خش خش
دله دزدی-عمل دله دزد

زیر کاسه نیم کاسه بودن-در کاری رازی پنهان بودن-مکر و حیله ای در کار بودن
خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

جَخت-متضاد صبر

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

چرک-کثیف

جا آمدن حواس-به هوش آمدن
پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن
بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

 

 

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

برخوردن به کسی ،-به نطر کسی ناپسند آمدن-به کسی گران آمدن-احساس اهانت کردن-با کسی دیدار کردن

 
پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

تر و فرز-چست و چابک

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

خاطره-یادگار

ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن

 

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

 

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

 

چغاله بادام-بادام نارس

 

خیت شدن-شرمنده شدن-کنفت شدن-بور شدن

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

خبرکش-سخن چین

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

چِل-خل و دیوانه
جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

ریش پروفسوری-ریشی که فقط روی چانه یلند شده است

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

 

خط کش-وسیله ای برای زسم خط

حرام و حرس-ریخت و پاش

از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

 

جوشی کردن خود-خود را عصبانی کردن
تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن
دهن کسی لق بودن-رازدار نبودن

رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

اسباب‌کشی-نقل اثاثه از خانه‌ای به خانه‌ی دیگر
اتر خان رشتی(آدم پرافاده)

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

بازرسی-بررسی و کنترل
روده درازی کردن-پر حرفی کردن-وراجی کردن
پیش کردن در-بستن در
زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

پا روی پا بند نشدن-بسیار خوشحال بودن

چوب زدن-با چوب تنبیه کردن
برخورد کردن به تریج قبای کسی-گران آمدن-بی دلیل ناراحت شدن-به کسی توهین شدن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

در کردن-بیرون کردن-کم کردن-الک کردن

چشم برداشتن-زضا دادن-قبول کردن
تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

 
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن
دوره گرد-غیر ثابت-دست فروش
زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه
چسی در کردن-نگا. چسی آمدن
تک پَر-نوعی حرکت در ورزش باستانی
شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

خوش وعده-آن که به وعده اش وفا می کند

 

 

تر دماغ-سرحال-شنگول

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

آب نخوردن-درنگ نکردن

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

 

الانه(همین حالا، هم اکنون)

دخالت کردن-در آمدن در کاری

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

چاق و چله-سر حال-سر دماع-فربه-سالم و شاداب
چینی بند زن-کسی که تکه های شکسته ی ظزوف را به هم می چسباند
پول مول-پول

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

 
خلاف-جرم
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

 
دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی
خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)
چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن
خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

چلک بازی-بازی الک دولک

خرابی بالا آوردن-کثافت کاری کردن-آلودن بستر یا لباس

افسارگسیخته(سرکش)

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی
رک نگاه کردن-رک رک نگاه کردن

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

زینه-پله

آدم شش‌درچهار-شخص کوچک اندام و ریزنقش

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

از جگر گذشتن(نامردی کردن)

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

آیۀ یاس خواندن-هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن

چشم چپ به کسی انداختن-دشمنی کردن با کسی

احوال گرفتن-جویای حال شدن

چنار امام زاده صالح-متلک بد
جور کسی را کشیدن-کاری را به جای کسی برای او کردن
آسیاب‌گردان-کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید

در نتیجه-سرانجام-عاقبت

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

چپه شدن-واژگون شدن به یک سمت-برگشتن
 

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد

پس رفتن-عقب رفتن
باد گرفتن-مغرور شدن

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد
زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است
دم به ساعت-هر ساعت-هر لحظه
خرید خدمت-فروختن خدمت کارمند به اداره-پرداخت پول برای نرفتن به خدمت سربازی

حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن
دَرَ ک رفتن-برای مردن کسی می گویند که از او تنفر دارند

 

چشم و ابرو-زیبایی چهره

بند کردن-محکم کردن

زیر جامه-زیر شلواری

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

رفتن تو هم-به فکر فرو رفتن-غمگین شدن-پریشان خاطر شدن

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا
چپ افتادن با کسی-مخالف شدن با کسی-پیله کردن به کسی

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

دار کشیدن-دار زدن

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

اجباری بردن-کسی را به خدمت سربازی بردن

از تک و تا نینداختن خود-از رو نرفتن-جا نزدن-خود را نباختن

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

پوست کسی را پر از کاه کردن-به طرز فجیعی کشتن

 

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

خانه خراب-بدبخت شده-بی چیز شده-زیان دیده
پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

 

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

پینه زده-وصله کرده

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

آفتاب به ملاج کسی خوردن(دیوانه شدن، خل شدن)

تافته ی جدا بافته-بر تر و به تر از دیگران

خنده ی قبا سوختگی-خنده ای که برای پنهان کردن خشم و کینه می کنند

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

 

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

زیر دندان کسی مزه کردن-از چیزی خوش آمدن-خواهان تکرار چیزی بودن